‘Stilte zet je tegen de muur.’ Dat is één van de uitspraken die blijven hangen na het zien van In Pursuit of Silence in ’t Hoogt. De documentaire van de Amerikaanse filmmaker Patrick Shen laat zien wat het effect van stilte en geluid is op onze gezondheid en ons welbevinden.
De film opent met beelden uit de natuur: we zien een wuivend korenveld en een bos. Het enige geluid is het suizen van de wind door de halmen of de bladeren. Een Japanse onderzoeker vertelt dat hij proefpersonen een paar uur in het bos laat zitten, verbonden aan allerlei meetapparatuur. De stresshormonen nemen aanzienlijk af na een verblijf van een paar uur in de stille natuur. We zien monniken in een klooster en een Amerikaanse student die een ‘zwijggelofte’ heeft afgelegd: hij trekt een jaar lang met zijn rugzak door Amerika en praat niet. Communicatie verloopt via briefjes. Aan de filmmaker wil hij wel laten lezen wat hem dat tot nu toe heeft opgeleverd: de dagen worden vloeiend voor hem en hij komt meer tot de kern van wat er echt toe doet in het leven.
In de film horen we een schitterend verhaal over de componist John Cage, die in de jaren 50 voor het eerst het stuk 4.33 ten gehore bracht. In een concertzaal nam de pianist plaats en bleef 4 minuten en drieëndertig seconden roerloos achter de vleugel zitten. De zaal was uitzinnig van woede; het publiek eiste zijn geld terug. Het riep de vraag op: is dit wel muziek? Cage wilde met dit experiment aantonen dat er altijd geluid is, ook al kinkt er geen muziek: je hoort je eigen hartslag, de ademhaling van mensen om je heen en ander omgevingsgeluid. En niet te vergeten: je eigen gedachten. Nare herinneringen, vervelende eigenschappen van jezelf of moeilijke kwesties waar je liever niet aan denkt, bijvoorbeeld. Inmiddels wordt de compositie gezien als een meditatief moment. De luisteraars zijn de woede voorbij. (Op Youtube zijn diverse uitvoeringen van 4.33 van John Cage te vinden.)
Stilte is ook eng. Het confronteert je met jezelf. Iemand in de film zegt: we zijn het verleerd om alleen te zijn, we ontvluchten de stilte. Een kwetsbaar beeld in de documentaire is een laag overvliegend vliegtuig, gefilmd vanaf de grond, onder een huis met een rood pannendak. Op het dak zit een vogel. Je hoort het brullende vliegtuig en ziet het kopje van de vogel naar opzij gaan: het diertje is weerloos tegen zoveel overmacht. En wij zijn dat ook. Geluid en afleiding nemen ons in beslag, het overvalt ons. Maar niet altijd. Je kunt er ook voor kiezen om de rust op te zoeken. Je tegen de muur te laten zetten door die stilte en te luisteren naar jezelf. Het is minder saai dan je in eerste instantie zou denken.