Maandelijks archief: november 2016

op zoek naar stilte

‘Stilte zet je tegen de muur.’ Dat is één van de uitspraken die blijven hangen na het zien van In Pursuit of Silence in ’t Hoogt. De documentaire van de Amerikaanse filmmaker Patrick Shen laat zien wat het effect van stilte en geluid is op onze gezondheid en ons welbevinden. 

De film opent met beelden uit de natuur: we zien een wuivend korenveld en een bos. Het enige geluid is het suizen van de wind door de halmen of de bladeren. Een Japanse onderzoeker vertelt dat hij proefpersonen een paar uur in het bos laat zitten, verbonden aan allerlei meetapparatuur. De stresshormonen nemen aanzienlijk af na een verblijf van een paar uur in de stille natuur. We zien monniken in een klooster en een Amerikaanse student die een ‘zwijggelofte’ heeft afgelegd: hij trekt een jaar lang met zijn rugzak door Amerika en praat niet. Communicatie verloopt via briefjes. Aan de filmmaker wil hij wel laten lezen wat hem dat tot nu toe heeft opgeleverd: de dagen worden vloeiend voor hem en hij komt meer tot de kern van wat er echt toe doet in het leven.

In de film horen we een schitterend verhaal over de componist John Cage, die in de jaren 50 voor het eerst het stuk 4.33 ten gehore bracht. In een concertzaal nam de pianist plaats en bleef 4 minuten en drieëndertig seconden roerloos achter de vleugel zitten. De zaal was uitzinnig van woede; het publiek eiste zijn geld terug. Het riep de vraag op: is dit wel muziek? Cage wilde met dit experiment aantonen dat er altijd geluid is, ook al kinkt er geen muziek: je hoort je eigen hartslag, de ademhaling van mensen om je heen en ander omgevingsgeluid. En niet te vergeten: je eigen gedachten. Nare herinneringen, vervelende eigenschappen van jezelf of moeilijke kwesties waar je liever niet aan denkt, bijvoorbeeld. Inmiddels wordt de compositie gezien als een meditatief moment. De luisteraars zijn de woede voorbij. (Op Youtube zijn diverse uitvoeringen van 4.33 van John Cage te vinden.)

Stilte is ook eng. Het confronteert je met jezelf. Iemand in de film zegt: we zijn het verleerd om alleen te zijn, we ontvluchten de stilte. Een kwetsbaar beeld in de documentaire is een laag overvliegend vliegtuig, gefilmd vanaf de grond, onder een huis met een rood pannendak. Op het dak zit een vogel. Je hoort het brullende vliegtuig en ziet het kopje van de vogel naar opzij gaan: het diertje is weerloos tegen zoveel overmacht. En wij zijn dat ook. Geluid en afleiding nemen ons in beslag, het overvalt ons. Maar niet altijd. Je kunt er ook voor kiezen om de rust op te zoeken. Je tegen de muur te laten zetten door die stilte en te luisteren naar jezelf. Het is minder saai dan je in eerste instantie zou denken.

 

het romantisch misverstand

‘Wat heb je in anderen lief? Je eigen verwachtingen’, schrijft Nietzsche. En dat is misschien wel de beste omschrijving van romantiseren, stelt Jan Drost in zijn boek Het romantisch misverstand: iemand overstelpen met onze verwachtingen, dromen en idealen en díe vervolgens liefhebben.

De titel van Drosts boek lijkt cynisch. Maar  dat is Het romantisch misverstand zeker niet. Het is een goed doorwrocht pleidooi voor ‘anders denken over liefde’. Met behulp van filosofen als Schopenhauer, Stendhal en Plato laat Drost zien hoe allerlei ideeën over liefde en romantiek in ons hoofd terecht zijn gekomen en onze relaties beïnvloeden. Ideeën als ‘ware liefde is voor eeuwig’ bijvoorbeeld. Komt er na een tijdje een einde aan je relatie, dan is de relatie volgens het romantisch ideaal ‘mislukt’. Nog zo’n ideaalbeeld is ‘er moet meteen een klik zijn, anders klopt het niet.’ Of ‘liefde blijft altijd hetzelfde’.
In elf hoofdstukken ontkracht Jan Drost dit soort idealen. Thema’s die hij bespreekt zijn onder meer ‘dromen van eenheid’, ‘seks en liefde’, ‘je bent van mij’ en ‘de onvoorstelbare ander’. Het is onmogelijk om het boek in een paar honderd woorden samen te vatten. Wel zet ik de belangrijkste conclusies die ik er voor mezelf uithaalde op een rij:

Geef elkaar de ruimte; je bent niet elkaars bezit. Jaloezie is de dreiging van bezitsverlies, schrijft Drost. Dit maakt dat liefde hebzucht wordt. Maar: door bezit te nemen van de ander, wordt die ander minder aantrekkelijk. We worden iets nieuws snel zat omdat het niet nieuw meer is. Zorg dus dat je autonoom blijft, je eigen weg blijft gaan, jezelf blijft ontwikkelen. En stimuleer vooral die ontwikkeling van de ander. Geef elkaar de ruimte en de vrijheid. Omdat dit betekent dat je elkaar werkelijk liefhebt. En omdat het ertoe leidt dat je steeds nieuw blijft voor elkaar. Bovendien, en hier citeert Drost Nietzsche: gun anderen ook het geluk van het gezelschap van jouw geliefde. ‘Merkt u op (als je je geliefde weghoudt bij anderen, OL) dat dit niets anders betekent dan anderen uitsluiten van een kostbaar goed, van geluk en genot, dat u (….) als een draak zijn gouden schat bewaken wil, als de “veroveraar” en uitbuiter.’

Laat de ander zichzelf zijn en probeer hem / haar niet te veranderen. Zolang romantiek zegt adembenemend te zijn, krijgt liefde geen lucht. In dit verband neemt Drost het woord ‘moord’ in de mond. ‘Er bestaat zoiets als wat ik een kleine moord zou willen noemen: het doden van de andersheid van een ander mens. Een voorbeeld van een kleine moord is het verbod. (…) Sommige verboden en geboden worden met de beste bedoelingen opgelegd en het kan ook om de bestwil van de ander gaan, maar het valt niet uit te vlakken dat het neerkomt op een nauwelijks te rechtvaardigen geweldsdaad.’ Elkaar de ruimte geven is hier opnieuw het credo: ‘Het is dus niet alleen liefste, wie ben je? maar ook liefste, wie laat je me zijn?’

Wees geen tegenstanders, maar kies samen voor een ‘hoger doel’. De neiging om de ander te willen veranderen kan uitmonden in een continue strijd. Laat je dit verlangen los, dan sta je niet meer tegenover elkaar, maar naast elkaar. Je kunt dan kiezen voor een focuspunt waar je samen naar kijkt: iets wat je samen wilt bereiken. Jan Drost haalt hier Nietzsche aan, die zegt: ‘Als het hebzuchtige verlangen naar elkaar geweken is voor een nieuwe begeerte en hebzucht, een gemeenschappelijk ideaal van twee personen dat boven hen verheven is, dan ontstaat een soort voortzetting van de liefde met de naam “vriendschap”.’ Ontnuchterend woord misschien voor een relatie. Maar een innige vriendschap kan van net zo grote, wellicht zelfs grotere waarde zijn dan een liefdesrelatie. En je geliefde kán tegelijkertijd je allerbeste maatje zijn.

Streef niet naar eenheid. Eenheid is een romantisch ideaal. Drost: ‘Zie je jou en je geliefde als een tweeheid, dan hoef je je in één klap over veel dingen geen zorgen meer te maken. Dan is het besef van wederzijdse onoverbrugbaarheid geen mislukking meer, maar het fundament waarop liefde de mogelijkheid van bestaan heeft.’

Stop met een relatie als het niet meer werkt. Liefde is niet per se voor altijd, zegt Drost. ‘Liefde die onaangetast blijft door de tijd, terwijl het beter zou zijn wanneer zij voorbijging. Dat is gesloten liefde. De tijd kan er niet bij, waardoor die niet de ruimte krijgt om te stromen en door te gaan.’ En is de relatie voorbij, neem dan de tijd om je wonden te likken: ‘Pas als je weet wat je verliest, als je werkelijk onder ogen durft te zien hoe heftig die liefde was en dat die er nu niet meer is, dan pas kun je afscheid nemen.’ Realiseer je ook dat ‘tijdloze liefde’ niet bestaat: ook al ben je wél heel lang samen, we zijn allemaal sterfelijk. ‘Liefhebben moet samengaan met het accepteren van onze eigen eindigheid en die van de ander.’

Het romantisch misverstand lees je niet in één adem uit; ik had het toch wel een paar weken op m’n nachtkastje liggen. Maar het is een absolute aanrader. Mijn eigen romantische denkbeelden had ik een paar jaar geleden al bijgesteld. Dit boek echter gaf me meer inzicht in het ontstaan van de cliché-beelden over liefde en uitgebreide argumenten voor een meer nuchtere kijk op liefde en relaties.
Lees ook dit interview met Jan Drost in de Volkskrant

 

blogbesognes

bloggenJaaa, mijn blog is weer online! Na maandenlange online-offlineperikelen in het voorjaar verdween mijn site afgelopen zomer plotseling in een zwart gat. De details zal ik je besparen, maar het kostte me heel wat mails en telefoontjes vanaf mijn vakantieadres in Frankrijk en andere ellende om in elk geval mijn twee domeinnamen weer terug te krijgen. Dit lukte me met dank aan de alleraardigste mensen van punt nl-waakhond SIDN. Vervolgens heb ik een nieuwe site voor de schone schrijfster laten maken. Ik had me er al treurend bij neergelegd dat ik al mijn privéblogs kwijt was, tot ik afgelopen weekend een telefoontje kreeg van één van mijn Lunettenmaatjes, Jos Geluk. Op wonderbaarlijke wijze wist Jos met een geheimzinnige tijdmachine mijn blogs van maart 2015 tot en met maart 2016 terug te krijgen. Zie hier het resultaat: ik kan weer bloggen. Dank je wel Jos!

Excuses aan mijn trouwe blogabonnees die gisteren een mailbombardement van oude blogs over zich heengestort kregen. Dat komt omdat alles opnieuw online moest worden gezet. De komende tijd krijg je gewoon af en toe weer eens een beschaafd blogje opgestuurd. Of net even iets minder beschaafd. Alleen al het feit dat ik me weer gevraagd en ongevraagd in dingen & zaken kan mengen maakt me erg blij. Ik was niet weg; maar toch voelt het een beetje als thuiskomen.